Zaburzenia rozwoju ruchowego dziecka przed startem szkolnym.

"Zaburzenia rozwoju ruchowego dziecka przed startem w szkole".          

        Istotę życia człowieka stanowi umiejętność poruszania się. Umiejętność tę kształtujemy już w życiu płodowym, wtedy też dziecko zaczyna się poruszać w rytm ruchów matki i samodzielnie (o tyle o ile jest to możliwe). Zaraz po porodzie zdrowy maluch wygina się, pręży, a wraz z rozwojem rusza się coraz sprawniej i zaczyna ten ruch planować. Pierwsze 3 lata życia dziecka to ciągły proces rozwoju ruchowego. Kiedy dziecko staje się przedszkolakiem nabyte umiejętności są w dalszym ciągu rozwijane. Kształtowanie sprawności ruchowej nie dotyczy tylko poruszania się (chodzenia, biegania, jazdy na rowerze, zabaw na powietrzu), ale i funkcjonowania dziecka w szkole. To, w jaki sposób dziecko rozwinęło sprawność ruchową, decydować bowiem będzie o jego powodzeniu w rozwoju poznawczym, emocjonalnym i społecznym. Wszystkie te elementy są ze sobą bardzo powiązane. 

Obniżona sprawność ruchowa dzieci, to coraz większy problem, na który składają się czynniki takie jak: szybki rozwój technologii wizualnych, nadopiekunczość rodziców lub warunki środowiskowe. 

          Na gotowość szkolną składają się rozwinięte obszary: poznawczy, społeczny, emocjonalny, fizyczny i samoobsługa. Poniżej omówiony zostanie obszar fizyczny. 

Rozwijający się układ ruchowy wykształca model ruchowy: postawę ciała, chód i ruch poszczególnych części ciała. Motoryka człowieka, jeżeli nie dochodzi do patologii, rozwija się płynnie i harmonijnie - poszczególne etapy przechodzą po sobie i żaden nie jest pomijany (leżenie, pełzanie na brzuchu, czworakowanie, “stanie” na kolanach, siedzenie, stanie, chodzenie). Jeżeli któryś z tych etapów zostanie pominięty lub zaburzony mówi się o zaburzonej motoryce ogólnej ciała, która uniemożliwia prawidłowy rozwój ruchowy dziecka. Rozwój sprawności dziecka na etapie przedszkola przebiega w dwóch kierunkach: doskonalenia ruchów postawno-lokomocyjnych (chodu, biegu, skoków, wspinaniu się) oraz ruchów manipulacyjnych (posługiwanie się narzędziami i przedmiotami użytku codziennego). Około 5 r.ż. obserwuje się największy skok rozwoju ruchowego dziecka. Znika wtedy napięcie mięśni w całym ciele, rozwija się umiejętność lokomocyjna, doskonali czynność biegania (dzięki zautomatyzowanemu nawyku chodzenia). Podobnie wygląda skoordynowanie ruchu rąk i nóg dziecka do 5 r.ż. (dziecko biegnie całą stopą, krótkim krokiem z wyprostowanym tułowiem), a dziecka sześcioletniego (szybszy bieg, harmonijne sroki, koordynacja ruchu rąk i nóg, pochylenie tułowia i wysoko uniesione kolana). 

           Wraz z rozwojem typowego ruchu (lokomocją) rozwijają się umiejętności manualne i samoobsługowe. I właśnie sprawność manualna jest jednym z najistotniejszych elementów rozwoju dziecka, ponieważ każdą czynność, którą będzie wykonywało dziecko (a później dorosły) wymaga rozwiniętej umiejętności manipulacyjnych. Umiejętność ta zaczyna się rozwijać w wieku niemowlęcym i dzięki niej nie tylko rozwijają się precyzyjne ruchy, ale staje się ona podstawą do zdobywania i poszerzania wiedzy o otaczającym świecie (kontakt z przedmiotem i poznawanie jego własności). I tak do 1. r.ż. dziecko rozwija ruch manipulacyjny (w kolejności: odruch chwytny, dowolny, dłoniowy prosty, nożycowy, pęsetkowy, szczypcowy). Niezbędną do pisania sprawność manualną dziecko zdobywa w wyniku prawidłowego rozwoju sprawności manualnej. Pomocne są w tym: wydzieranie, naklejanie, zginanie, zgniatanie, nawlekanie i rysowanie. Ważnym aspektem w rozwoju czynności manualnych, a później pisarskich, jest prawidłowo zakonczony proces lateralizacji, która wiąże się z dominacją jednej z półkul mózgowych. Lateralizacja czynności ruchowych rąk ustala się zwykle wraz z rozpoczęciem nauki w szkole (6-7 r.ż.). Zjawisko charakteryzuje się przewagą jednej ręki, a także nogi, oka, ucha po stronie prawej lub lewej. W przypadku lateralizacji skrzyżowanej ruchy dziecka będą słabsze, wolniejsze, mniej precyzyjne. 

              Jeśli rozwój poszczególnych umiejętności ruchowych nie będzie przebiegał we właściwym tempie i kolejności,dojdzie do wywołania niepożądanych skutków i deficytów. Wpływ na nie mają zwykle czynniki: biologiczne i środowiskowe, proces edukacji oraz czynniki własnej aktywności dziecka. Można zaobserwować zaburzenia w rozwoju całokształtu motoryki (koordynacja dynamiczna, statyczna, sprawność manualna, koordynacja wzrokowo-ruchowa) lub dysharmonię rozwojową (jedne umiejętności kształtują się prawidłowo, inne nie). Nieprawidłowy rozwój może być też wynikiem wad narządu ruchu, uszkodzeniami lub brakiem ćwiczen spowodowanym np. długotrwałą chorobą. 

Nieprawidłowy rozwój ruchowy prowadzi do trudności w zabawach, problemach w kontaktach z rówieśnikami, problemach z komunikacją werbalną i niewerbalną, problemach w osiągnieciu samodzielności, obniżonego poczucia sprawczości, wolniejszego nabywania umiejętności szkolnych, braku poczucia bezpieczenstwa (tj. aspekty psychologiczne). Stale towarzyszące poczucie bezradności może zaburzyć rozwój osobowości. 

Do najczęściej spotykanych zaburzen ruchowych dzieci w wieku przedszkolnych i wczesnoszkolnych zaliczamy: niezręczność ruchowa całego ciała oraz niezręczność manualna. Objawy tych zaburzen wpływają na cały rozwój i funkcjonowanie dziecka: 

            Sprawność ruchowa jest podstawą do prawidłowego wykonywania prac plastycznych i technicznych oraz w procesie nauki pisania, gdzie ważna jest prawidłowa koordynacja między poszczególnymi partiami mięśni (ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni, palców). 

           Prawidłowy rozwój ruchowy dziecka ma wpływ na całokształt rozwoju młodego człowieka i jest jednymz warunków powodzenia gotowości szkolnej. Niezmiernie ważne jest więc, aby dostrzec w porę i korygować zauważone nieprawidłowości.  

Opracowała: Katarzyna Kiełkowska